Modern alışveriş merkezleri (AVM’ler), yüksek tavanlı atriumlar, açık galeri boşlukları ve çok katlı yapılarıyla mimari birer şaheserdir. Ancak bu büyüleyici mimarinin ardında ciddi bir mühendislik mesaisi yatar. Özellikle de yangın güvenliği açısından en hayati unsurlardan biri: duman tahliyesi.
Yangında can kayıplarının %80’inden fazlası doğrudan duman solumaya bağlıdır.
AVM gibi geniş hacimli yapılarda bu risk daha da büyüktür çünkü duman hızla yayılır, yoğunlaşır ve tahliyeyi zorlaştırır.
Peki, bu tip yapılarda duman tahliyesi nasıl planlanmalı?
Hangi sistemler kullanılmalı, neye dikkat edilmeli?
Gelin birlikte inceleyelim.
- Neden Geniş Hacimli Yapılarda Duman Tahliyesi Daha Zordur?
- Tavan yüksekliği fazla olduğundan duman yukarıda birikir, ısıyla birlikte hızla yayılır.
- Açık galeri boşlukları, yürüyen merdivenler ve asansörler duman geçişini kolaylaştırır.
- Hacim büyük olduğu için klasik havalandırma sistemleri yetersiz kalabilir.
- Dumanın yönü tahmin edilemez hâle gelir → yönlendirme şarttır.
Bu nedenle geniş hacimli yapılarda duman tahliyesi, binanın ilk tasarım aşamasında projelendirilmelidir.
- Hedef: Görüş Mesafesini ve Temiz Hava Bölgesini Korumak
Duman tahliyesi sistemlerinin amacı sadece dumanı atmak değildir. Aynı zamanda:
- Tahliye yollarını temiz tutmak
- Kaçış süresini uzatmak
- İtfaiyenin müdahalesini kolaylaştırmak
Bu hedefleri başarmak için kontrollü, katmanlı ve zonlanmış bir sistem gerekir.
- Geniş Hacimli Alanlar İçin Kullanılabilecek Sistemler
- Doğal Duman Tahliye Sistemleri
- Çatıda açılır paneller, duman damperleri ve patlayan cam sistemleriyle duman doğal çekişle dışarı atılır.
- Elektrik gerektirmez, yangın ısısıyla otomatik devreye girer.
- Atriumlar ve galeri boşluklarında etkili çözümdür.
Dikkat: Rüzgâr ve dış hava koşullarına karşı planlama yapılmalıdır.
- Mekanik Duman Egzoz Sistemleri
- 400 °C’ye kadar dayanıklı duman tahliye fanları ile sistem aktif olarak çalışır.
- Yangın senaryosuna bağlı olarak otomatik devreye girer.
- Dumanı istenilen noktadan tahliye eder.
Avantajı: Duman yönlendirmesi yapılabilir.
Zorunluluk: Jeneratör veya UPS destekli olmalı.
- Basınçlandırma Sistemleri
- Merdivenler, asansörler ve kaçış koridorlarına pozitif basınç uygulanır.
- Duman bu alanlara giremez, güvenli tahliye mümkün olur.
Yasal zorunluluk: TS EN 12101 standardına göre bazı alanlarda uygulanması mecburidir.
- Jet Fan Sistemleri (İtici Sistem)
- Geniş otoparklarda veya uzun galeri koridorlarında kullanılır.
- Dumanı kanal sistemine ihtiyaç duymadan belirli bir yöne iter.
- Maliyet avantajı ve montaj kolaylığı sağlar.
- Zorunlu Planlama Unsurları
Zonlama (Bölgelendirme)
- AVM’nin hacmi farklı duman tahliye zonlarına ayrılmalı.
- Her zon kendi fanına, damperine ve senaryosuna sahip olmalı.
Duman Perdesi Kullanımı
- Galeri ve atriumlarda dumanın aşağı sarkmasını engellemek için otomatik açılır yangın perdeleri kullanılmalı.
Simülasyon Desteği (CFD)
- Hacimsel hava akımı simülasyonlarıyla, dumanın hareket yönü ve hızına göre doğru planlama yapılır.
- Otomasyonla Entegre Edilmesi Gereken Bileşenler
Duman tahliye sistemi mutlaka yangın algılama ve otomasyon sistemiyle entegre çalışmalıdır:
| Sistem | Görev |
| Yangın algılama | Dumanı/ısıyı algılayıp sinyal gönderir |
| Bina otomasyonu (BMS) | Fanlar, damperler, perdeler koordineli şekilde devreye girer |
| Senaryo tabanlı kontrol | Hangi zon aktif olacak, hangisi kapalı kalacak belirlenir |
Tüm sistemler kesintisiz enerji (jeneratör/UPS) ile beslenmelidir.
- Bakım, Test ve Uyum
Periyodik Testler:
- Duman fanlarının yılda en az 1 kez yük altında test edilmesi gerekir.
- Yangın damperlerinin manuel ve otomatik olarak çalışıp çalışmadığı test edilmelidir.
Yasal Uyum:
- TS EN 12101, NFPA 92, Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik esas alınmalı.
- Ruhsat ve sigorta süreçlerinde eksiksiz belgelenmelidir.
- Doğru Planlama ile Sağlanan Avantajlar
- Can güvenliği sağlanır
- İtfaiyenin müdahalesi kolaylaşır
- Yasal gereklilikler eksiksiz karşılanır
- AVM itibarı ve güvenilirliği artar
- Konut + ticaret konseptli projelerde değer artışı sağlar
Estetik Yapılar, Teknik Güvenlik ile Taçlanır
AVM mimarisi ne kadar etkileyici olursa olsun, duman tahliyesi doğru planlanmamışsa her şey riske girer. İyi bir duman tahliye sistemi, görünmez ama hayat kurtaran bir güvenlik ağıdır.
Unutmayın: Yangınla savaş dakikalar sürer. Dumanla mücadele ise ilk saniyede başlar.
İlker KURAN
Alperen Mühendislik Ltd. Şti.