Tozların oluşumu ve filtreleme yöntemleri
Tozlar üretim aşamasında püskürtme, parçalama, kesme, delme, aşındırma gibi işlemlerin sonucunda ortaya çıkarlar. Hava veya farklı gazlar içinde karışım halinde genellikle 300 mikron ve altındaki değerlerde bulunan tozlar solunan havada genellikle 60 mikronun altında bulunurlar. Pnömokonyoz olarak da adlandırılan akciğerde toz birikmesi hastalığına neden olan tozlar ise 0.5-5 mikron arasındadır.
Toz haldeki ya da tozlu ham veya yarı işlenmiş maddelerin koruyucu filtre sistemi olmadan taşınması, boşaltılması, depolanması, kullanılması vb. faaliyetlerde bulunulması tozdan olumsuz etkilenmeye neden olur. Bu durum istenmeyen sağlık problemlerine yol açar.
Türk Toraks Derneği Çevresel ve Mesleki Akciğer Hastalıkları Çalışma Grubu’nun internet sitesindeki konu ile ilgili bilgiler şu şekildedir:
Akciğerin toz hastalıkları olarak bilinen pnömokonyozların kabul edilen son tanımlaması “akciğerlerde inorganik tozların birikmesi ve buna karşı gelişen doku reaksiyonudur” şeklindedir. Bu başlık altında toplanan hastalıklara örnek olarak, kömür işçisi pnömokonyozunu, silikozu, asbestozu ve siderozisi gösterebiliriz.
Pnömokonyozlar maluliyet, tazminat incelemesine tabi tutulan resmi mesleki solunum hastalıklarının yarısını oluştururlar. Pnömokoyoz yapıcı işlerde çalışanlarda toz kontrol önlemlerinin alınma durumuna göre görülme sıklıkları %1 ile %50 arasında olduğu öngörülmektedir. Pnömokonyozlara bağlı belirtiler genellikle ilk maruziyetin başlamasından sonra oldukça geç dönemde görülürler ve spesifik değillerdir. Genel solunum yakınmaları ve bulguları şeklindedir. Tanıda en önemli unsur, pnömokonyoz yapıcı bir işte çalışma öyküsünün bulunmasıdır. Pnömokonyozla uyumlu radyolojik bulgular ikinci önemli bulgudur. Ancak diğer önemli bir nokta bu radyolojik bulguların herhangi bir infeksiyon, malignite yada başka bir patolojiye bağlı olmadığının gösterilmesidir. Maalesef pnömokonyozlara özgü spesifik bir tedavi henüz tanımlanmamıştır. Tedavi yaklaşımı temel olarak kişideki mevcut klinik bulgu ve yakınmaların giderilmesine yönelik genel destek yaklaşımı şeklindedir.
Kişinin klinik ve radyolojik bulgularının ağırlık derecesine göre belirlenecek aralıklarla takibinin yapılması gerekir. Pnömokonyoz tanısı konulmuş kişilerin özellikle tüberküloz başta olmak üzere fırsatçı enfeksiyonlar, KOAH benzeri solunum yakınmaları ve bulguları, pnömotoraks, solunum yetmezliği nedeniyle bulundukları mahaldeki bir göğüs hastalıkları merkezince yakın takipte olmaları tavsiye edilmektedir.
Pnömokonyoza ne kadar erken aşamada tanı konulursa akciğerlerde nasırlaşma, solunum yetmezliği vb olumsuz etkiler o kadar geç olacaktır. Bu nedenle pnömokonyoz yapıcı işlerde çalışanlarda uygun toz kontrol önlemlerinin yanında usulüne uygun erken tanı konulmuş kişilerin özlük haklarında kayba yol açmadan uygun koşullarda çalışmalarının sağlanması sosyal bir zorunluluktur. Pnömokonyozlarda ilk adım birincil korunma diye isimlendirilen pnömokonyoz yapıcı iş yerlerinde tozun kişinin solunum seviyesine çıkmasının önlenmesinin sağlanmasıdır. Bunun dışında maruz kalınan tozun tipi, yoğunluğuna göre ortalama 2 yılda bir akciğer grafilerinin pnömokonyozun uluslararası kriterlerine göre incelenmesi, etkilenme saptanan kişilerin erkenden maruziyetinin azaltılması hatta önlenmesidir.
Oluşan tozların sağlığa zararlı olmasının önlenmesi için en önemli olan metod, ortamda bulunan ve solunan toz miktarını zararsız limitlere kadar azaltmaktır. Bunun için ortamda bulunan tozun sayısı, yapısı ve çapı ölçüldükten sonra elde edilecek sonuçlara göre öncelikle tozun ortama ve çevreye yayılması önlenmeli ve oluşan toz filtre edilmelidir. Bu amaçla kullanılabilecek en ideal cihazlar toz toplama üniteleridir.
Toz toplama üniteleri bir hava akımı içindeki toz ve partikülleri havadan mekanik bir yöntemle ayırıp çevre kirliliğini önlemek amacıyla imal edilmişlerdir. Toz toplamada maksimum verimi elde etmek için filtre ve kapasite seçimi doğru yapılmalıdır. Herhangi bir toz toplama sisteminde temel olarak dağıtım bunkeri olarak isimlendirilen bir hava girişi ve giren havanın dağıtım yapıldığı bölüm, jetpulse toz filtreleri ve toplama bunkeri olarak isimlendirilen filtre edilen toz ve partiküllerin toplandığı bölüm bulunur. Dizayn kriterlerinde havanın debisi, akış hızı, sıcaklığı, partikül veya tozun yoğunluğu gibi özelliklerin bilinmesi gereklidir.
Toz toplama sistemlerinde kullanılan filtreler, filtreleme verimliliği (mgr/m3), basınç kaybı (mbar), toz ayırma kapasitesi (gr/ m3) parametreleri esas alınarak değerlendirilmelidir.
Toz toplama üniteleri, elektrostatik toz boyahaneleri, marangozhaneler, iplik imalathaneleri, kuru kahve imalathaneleri, kumaş işleme fabrikaları gibi kuru partikül yoğunluğunun yüksek olduğu işletmelerde kullanılabilirler. Partikülleri içerisinde toplayarak ortamı tozdan arındırırlar. Toz toplama ünitelerinde filtre edilen hava tekrar iç ortama verilir. Dış ortama hava atılmadığı için çevre emisyonu oluşmaz. Sistem, hava dağıtım bunkeri, torbalı tip jetpulse filtreler ve toz toplama bunkerinden oluşur. Havalandırma sisteminize bağlanabildiği için ayrıca fan kullanımı gerektirmez.
Tozlu hava, toz toplama ünitesinin hava dağıtım bunkerine gönderilir. Hava dağıtım bunkerinde dağılan hava jetpulse filtrelerden geçerken üzerindeki tozdan arınır. Havadan ayrıştırılan tozlar, toz toplama bunkerinde toplanır. Filtre edilen hava, aynı ortama verilerek ortamın ısısı korunur. İhtiyacınıza uygun kapasitede imal edilen toz toplama üniteleri iç ortam havasını tekrar iç ortama verme özelliği sayesinde, dış ortama atılan egzost sistemlerine göre yüksek oranda enerji tasarrufu sağlar.
Otomatik temizlemeli toz toplama ünitelerinde tozlu hava filtrelerin yüzeyine tutunduğu için filtre torbası yüzeyinde biriken toz nedeniyle filtrelerin geçirgenliği azalır. Elektronik timer ile kumanda edilen 0.1 saniyeye kadar ayarlanabilen selenoid valfler ile yüksek basınçlı temiz hava üfleme borularındaki deliklerden venturilerin içerisine iletilir. Ventürilerden filtre yüzeyine gelen basınçlı hava filtre yüzeyindeki tozları ters hava akımı sayesinde silkeleyerek temizler.
Online torbalı filtrede, toz veya partikülle yüklü hava filtrelenirken torbalar aynı anda sırayla temizlenir. Temizleme sırası elektronik dizi denetleyicisi tarafından otomatik olarak kontrol edilir. Zaman denetleyicisi, hava akışını manifoltlara yönlendiren solenoid ve patlaç valfleri grubunu kumanda eder. Hava delikleri maksimum temizleme verimi elde etmek için venturi merkezi esas alınarak hizalanmalıdır.
Offline filtreler, online jetpulse filtrelerin avantajlarının yanında ters hava ile torba temizleme sisteminin de avantajlarına sahiptir. Bölmeler online jetpulse filtredekilere benzer. Temizlik işlemi izole edilmiş bölmelerin basınçlı hava ile temizlenmesiyle gerçekleşir. Toz toplama ünitelerinde offline temizleme özelliği çok hafif ve ince tozlar için uygundur. Offline torbalı filtreler genellikle çok büyük kapasitelerdeki hava debileri için kullanılır.
Tamamen yerli olarak da üretilen toz toplama ünitelerinin seçimi, tasarımı ve imalatı ihtiyacınıza göre yapılmalıdır. Modüler yapıya sahip toz toplama ünitelerini tercih etmeniz montajı, kullanımı ve bakımı esnasında size kolaylık sağlayacaktır.
İlker KURAN
Alperen Ltd. Şti.