AVM’lerde Havalandırma Kriterleri
Günümüzün kent yaşamında alışveriş merkezleri (AVM’ler), yalnızca ticari değil, aynı zamanda sosyal ve kültürel birer yaşam alanı olarak konumlanmıştır. Yüksek ziyaretçi trafiği, yoğun iç ortam kullanımı, mağaza, restoran, sinema, oyun alanı gibi farklı işletme türleri ve yıl boyunca kesintisiz çalışma gerekliliği, AVM’lerin mekanik tesisat tasarımında özellikle havalandırma sistemlerine ayrıcalıklı bir önem verilmesini zorunlu kılmaktadır.
AVM’lerde havalandırma, yalnızca iç ortam konforunu sağlamakla kalmaz; aynı zamanda hava kalitesini artırarak kullanıcı sağlığını korur. İç ortam nemini dengeler, koku kontrolü sağlar ve enerji tüketimini optimize eder.
- AVM’lerde Hava Kalitesinin Önemi
Günde on binlerce insanın ziyaret ettiği bir ortamda, iç hava kalitesinin doğrudan etkilediği faktörler şunlardır:
- CO₂ birikimi → Zihinsel yorgunluk ve baş ağrısı
- VOC (uçucu organik bileşikler) → Baş dönmesi, alerji riski
- Yetersiz oksijen → Solunum konforunun bozulması
- Kötü koku birikimi → Müşteri memnuniyetini olumsuz etkileme
Bu nedenle, TS EN 16798, ASHRAE 62.1 gibi standartlar çerçevesinde iç hava kalitesi minimum seviyelerin üstünde tutulmalı ve hava yenileme sistemleri etkin şekilde planlanmalıdır.
- Alanlara Göre Değişen Havalandırma Gereksinimleri
AVM’lerde farklı fonksiyonlara sahip birçok bölüm bulunur. Her bir alan, işlevine uygun hava değişim değerleri, sıcaklık ve nem kontrolü gerektirir:
| Alan | Hava Değişim Sayısı (ACH) | Taze Hava İhtiyacı (m³/kişi·saat) | Açıklama |
| Ortak alanlar (koridorlar) | 4–6 | 20–25 | Yüksek ziyaretçi trafiği |
| Mağazalar | 4–8 | 25–35 | Ürün kaynaklı VOC birikimi |
| Yeme içme alanı | 10–15 | 40–50 | Yoğun CO₂ ve koku yükü |
| Sinema salonu | 6–8 | 30–35 | Uzun süreli oturum, karbondioksit yükü |
| Otopark | 6–10 | CO sensörüyle kontrollü | Egzoz gazı kaynaklı toksik gaz kontrolü |
| Teknik alanlar | 2–6 | Zorunlu | Atık ısı ve nem tahliyesi |
Bu farklılıklar, bölgesel havalandırma zonlaması ve otomasyon kontrollü sistem ihtiyacını doğurur.
3. Hava Debisi ve İnsan Yoğunluğu Hesaplaması
AVM havalandırma sisteminde en kritik parametrelerden biri, doğru kişi sayısına göre taze hava miktarının hesaplanmasıdır. Hesaplama şu parametrelerle yapılmalıdır:
- Maksimum yoğunluk (kişi/m²)
- Saatlik ziyaretçi sirkülasyonu
- Kullanım türü (statik/dinamik alan)
- İçerideki ısı kaynakları (aydınlatma, cihazlar, insan)
Örneğin:
1.000 m² bir yeme içme alanında, kişi yoğunluğu 1.5 kişi/m² ise → 1.500 kişi.
ASHRAE’ye göre kişi başı 40 m³/h taze hava → 1.500 × 40 = 60.000 m³/h hava debisi gereklidir.
4. Taze Hava ve Egzoz Dengesi
AVM’lerde taze hava ile egzoz havası dengeli olmalıdır. Aksi durumda:
- Basınç dengesizliği oluşur (kapı çekmesi, sıcak-soğuk geçiş hissi)
- Kirli hava içeri sızabilir
- Fan enerji tüketimi artar
Bu nedenle:
- Egzoz sistemleri özellikle yeme-içme alanlarında güçlü olmalı,
- Isı geri kazanım cihazları (HRV/ERV) ile egzoz havasından enerji geri alınmalı,
- Otoparklarda CO senörlü değişken debili fan sistemleri kullanılmalıdır.
5. Filtrasyon Sistemleri
Filtrasyon, hem iç ortam kalitesini artırmak hem de cihazların ömrünü uzatmak açısından kritiktir. Önerilen katmanlı filtre yapısı:
- G4 ön filtreler: Kaba partiküller
- F7 orta filtreler: Toz, polen, duman
- Aktif karbon filtre: Koku ve VOC’ler (yeme-içme, kozmetik, temizlik mağazaları)
- HEPA filtre (sinema, çocuk oyun alanları gibi hassas bölgeler için opsiyonel)
Filtre sistemleri basınç farkı sensörleriyle izlenmeli ve periyodik bakım takvimine bağlanmalıdır.
- Konfor Koşulları: Sıcaklık, Nem ve Akustik
AVM kullanıcılarının uzun süre vakit geçirdiği göz önünde bulundurulduğunda, konfor şartlarının mühendislik açısından optimize edilmesi gerekir:
| Parametre | Tavsiye Edilen Değer |
| Sıcaklık (yaz) | 23–25 °C |
| Sıcaklık (kış) | 20–22 °C |
| Bağıl Nem | 40–60% |
| Gürültü Seviyesi | (NC) NC 35-40 |
Ortam sıcaklığı zonlara ayrılarak, insan yoğunluğu ve cihaz yüküne göre bağımsız kontrol edilmelidir. Nem değerleri, küf ve virüs yayılımını önleyecek şekilde dengelemelidir.
7. Enerji Verimliliği ve Akıllı Kontrol Sistemleri
AVM’ler, en yüksek enerji tüketimine sahip yapılardan biridir. Bu nedenle havalandırma sistemleri:
- Değişken debili fan sistemleri (VAV)
- Sensör destekli kontrol (CO₂, sıcaklık, nem, varlık algılayıcı)
- Zaman programlamalı otomasyon
- Isı geri kazanım sistemleri
- Güneş enerjili destek sistemleri ile enerji tasarruflu hale getirilmelidir.
Enerji tasarrufu perspektifinden bu sistemlerle sağlanabilecek yıllık tasarruf oranı %25–35 arasında değişebilir.
8. Yangın Güvenliği ve Duman Kontrolü
AVM’lerde yangın anında havalandırma sisteminin yangına tepki verecek şekilde kurgulanması hayati önem taşır:
- Yangın damperleri, yangın algılama sistemine entegre olmalı,
- Duman tahliye sistemleri pozitif/negatif basınçlı çalışmalı,
- Merdiven boşlukları ve kaçış yolları pozitif basınçlandırılmalıdır,
- Otomasyon, yangın anında özel havalandırma senaryolarını devreye almalıdır.
9. Mevzuat ve Standartlar
AVM’lerin havalandırma sistemleri, hem ulusal hem de uluslararası standartlara uygun olmalıdır. Bazı temel standart ve yönetmelikler şunlardır:
- TS EN 16798-1/3: Binalarda havalandırma
- ASHRAE 62.1: Ticari binalarda iç hava kalitesi
- Binalarda Enerji Performansı Yönetmeliği (BEPY)
- Yangından Korunma Yönetmeliği
- LEED/BREEAM sertifikasyon kriterleri (enerji ve sürdürülebilirlik açısından)
Bu standartlara uyum, yalnızca sağlık ve güvenlik değil, aynı zamanda işletme maliyeti azaltımı ve çevresel sorumluluk açısından da önemlidir.
Sağlıklı Alışveriş, Sağlıklı Hava ile Başlar
AVM’ler, kullanıcı konforunun ve sağlığının mühendislik çözümleriyle doğrudan ilişkilendirildiği özel yapılar arasında yer alır. Etkili bir havalandırma sistemi; yalnızca hava değişimini sağlamakla kalmaz, müşteri memnuniyetini artırır, ticari sürekliliği destekler ve sürdürülebilirliği garanti altına alır.
“AVM’de müşteri ne kadar rahat nefes alıyorsa, yatırım o kadar sağlıklıdır.”
Bu kapsamda, AVM’lerde havalandırma sistemlerinin doğru projelendirilmesi, enerji verimli çalışması ve kullanıcı dostu çözümler sunması; geleceğin mimari ve ticari ihtiyaçlarına yanıt veren akıllı binaların vazgeçilmez kriteri olacaktır.
İlker KURAN
Alperen Mühendislik Ltd. Şti.